SCFA –  krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe - czym są i dlaczego są tak ważne?

Krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (SCFA) to związki, o których wiele się nie słyszało, mimo że odgrywają istotną rolę w funkcjonowaniu jelit, metabolizmie i regulacji procesów zachodzących w organizmie. SCFA mają realny wpływ na zdrowie człowieka, dlatego coraz częściej pojawiają się w kontekście świadomego żywienia i dbania o równowagę jelitową. Dowiedz się, jakie znaczenie mają te kwasy dla prawidłowego funkcjonowania przewodu pokarmowego. i kiedy warto pomyśleć o suplementacji.

SCFA – co to są krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe?

SCFA to krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe zbudowane z niewielkiej liczby atomów węgla (najczęściej 2-4). Do tej grupy należy najpopularniejszy kwas masłowy oraz kwas propionowy i kwas octowy. W przeciwieństwie do długołańcuchowych nasyconych kwasów tłuszczowych (LCT) obecnych w tłuszczach spożywczych, SCFA nie są dostarczane z dietą, a powstają w jelicie grubym jako produkty metabolizmu bakterii jelitowych (fermentacji błonnika pokarmowego).

SCFA wytwarzane przez bakterie zasiedlające jelito grube stanowią podstawowe źródło energii dla komórek nabłonka jelitowego. Z tego powodu krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe odgrywają kluczową rolę w prawidłowym funkcjonowaniu błony śluzowej przewodu pokarmowego oraz w utrzymaniu integralności bariery jelitowej[1].

Maślan sodu w ofercie Bodypak.pl!:

Essensey Maślan Sodu SR Forte - 90 kaps.

1 porcja / 0,54 pln

48,98 pln

Dodaj do koszyka

Trec Maślan Sodu Sodium Butyrate 500 - 90kaps.

1 porcja / 0,56 pln

49,99 pln

Dodaj do koszyka

Essensey Maślan Sodu SR - 90 kaps.

1 porcja / 0,44 pln

39,99 pln

Dodaj do koszyka

Jak powstają SCFA w jelitach i od czego zależy ich poziom?

Produkcja SCFA zachodzi w wyniku fermentacji błonnika pokarmowego oraz innych niestrawnych węglowodanów, takich jak skrobia oporna, polisacharydy nieskrobiowe, pektyny, oligosacharydy oraz alkohole cukrowe (mannitol, sorbitol). Proces ten odbywa się w jelicie grubym, gdzie enzymy układu pokarmowego nie są już w stanie rozkładać wymienionych związków i rolę tę przejmują bakterie jelitowe.

Poziom stężenia SCFA w świetle jelicie zależy od kilku czynników:

• składu diety
• ilości błonnika
• rodzaju błonnika
• różnorodności mikrobioty jelitowej
• czasu pasażu jelitowego

Znaczenie ma również regularność spożywania produktów bogatych w fermentujące frakcje węglowodanów, a nie jednorazowe ich zwiększenie w diecie.

Sprawdź także: IBS, SIBO, refluks i inne problemy żołądkowe – leczenie, suplementacja, domowe sposoby

Dlaczego SCFA są ważne dla jelit?

Krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (zwłaszcza kwas masłowy) mają bezpośredni wpływ na komórki nabłonka jelitowego, dla których stanowią główne źródło energii. Dzięki temu mogą wspierać prawidłowe funkcjonowanie bariery jelitowej, czyli struktury oddzielającej światło jelita od wnętrza organizmu.

SCFA sprzyjają utrzymaniu integralności nabłonka, regulują procesy różnicowania komórek jelitowych (ich przeobrażania w wyspecjalizowane komórki) i wpływają na komfort trawienny. W praktyce klinicznej obserwuje się, że odpowiednia produkcja SCFA może mieć duże znaczenie przy chorobach jelit, takich jak zapalenie zbiornika jelitowego, gdy bariera jelitowa ulega osłabieniu[2].

SCFA a odporność i stan zapalny – co mówią badania?

Prace naukowe wskazują, że SCFA mogą odgrywać istotną rolę w modulowaniu odpowiedzi immunologicznej oraz regulacji procesów zapalnych, szczególnie w obrębie jelit. Badania wspierane przez Wydział Chirurgii, Onkologii i Gastroenterologii Uniwersytetu w Padwie (2020) wskazały, że maślan sodu wykazuje właściwości przeciwzapalne i regeneracyjne, łagodząc objawy po doustnym podaniu u pacjentów cierpiących na różne choroby jelita grubego[3].

Krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, zwłaszcza maślan sodu, wpływają na produkcję i funkcjonowanie komórek układu odpornościowego, co zostało przedstawione m.in. w artykule naukowym opublikowanym w 2021 roku w czasopiśmie „Food & Function"[4]. Wiele badań i publikacji naukowych potwierdza, że SCFA wspierają integralność bariery jelitowej, co ogranicza przenikanie czynników prozapalnych do krwiobiegu.

Czytaj również: Z czym łączyć suplementację maślanem sodu?

SCFA a metabolizm: glikemia, apetyt i energia – gdzie widać sens praktyczny?

Krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe uczestniczą w regulacji metabolizmu organizmu gospodarza. Wpływają na gospodarkę glukozową, sygnały sytości oraz metabolizm energetyczny, oddziałując m.in. na hormony jelitowe. W badaniach opublikowanych np. w czasopiśmie naukowym Frontiers in Nutrition opublikowano obiecujące wyniki dotyczące potencjalnej roli SCFA w leczeniu otyłości oraz regulacji masy ciała (z zaznaczeniem, że są to zależności wymagające dalszych analiz)[6].

SCFA mogą również uczestniczyć w regulacji metabolizmu cholesterolu oraz w procesach związanych z równowagą energetyczną, co sprawia, że stanowią istotny element zdrowia metabolicznego.

Jak wspierać produkcję SCFA dietą – najprostsze kroki

Najskuteczniejszym sposobem wspierania produkcji SCFA jest regularne spożywanie błonnika pokarmowego z różnych źródeł. Do najważniejszych należą: warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe, rośliny strączkowe oraz produkty zawierające skrobię oporną.

Różnorodność diety sprzyja różnicowaniu mikrobioty jelitowej, co bezpośrednio przekłada się na ciągłą produkcję krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych, które wykazują działanie ochronne m.in. przed rakiem jelita grubego (redukują stan zapalny i wspierają naturalne pozbywanie się komórek nowotworowych). Ważne jest stopniowe zwiększanie ilości błonnika, aby uniknąć dyskomfortu jelitowego, szczególnie u osób z wrażliwym przewodem pokarmowym.

Zobacz: Mikrobiota jelitowa – czym jest i jak ją odżywiać?

Błędy i mity o SCFA i mikrobiocie

Jednym z częstych mitów jest przekonanie, że aby zwiększyć produkcję SCFA wystarczy jeden „superprodukt”. W rzeczywistości kluczowe znaczenie ma całokształt diety. Innym błędem jest gwałtowne zwiększanie spożycia błonnika, co z reguły prowadzi do wzdęć i bólu brzucha, zwłaszcza u osób z wrażliwym przewodem pokarmowym oraz pacjentów z IBS.

Bezpieczeństwo i przeciwwskazania: kiedy ostrożnie zwiększać błonnik?

Szczególną ostrożnośc należy zachować u osób z chorobami jelit, zespołem jelita drażliwego lub po zabiegach w obrębie przewodu pokarmowego. U tej grupy zwiększanie ilości błonnika powinno być prowadzone stopniowo i najlepiej pod kontrolą lekarza lub dietetyka. Nadmierne spożycie fermentujących węglowodanów może nasilać objawy, zamiast przynosić spodziewane korzyści.

Przeczytaj także: Maślan sodu a probiotyki – podobieństwa, różnice i czy można stosować razem?

FAQ – SCFA i krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe

Poniżej znajdziesz odpowiedzi na najczęściej pojawiające się pytania dotyczące SCFA i krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych. Informacje mogą być przydatne zarówno w codziennym postępowaniu dietetycznym, jak i w celu lepszego zrozumienia roli SCFA w przewodzie pokarmowym człowieka.

Co to są SCFA i jakie są przykłady?

SCFA (short chain fatty acids) to krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe powstające w jelicie grubym w wyniku fermentacji błonnika przez bakterie jelitowe. Do najważniejszych należą kwas masłowy (maślan), kwas propionowy oraz kwas octowy. Różnią się one miejscem i zakresem działania, ale wspólnie wpływają na prawidłowe funkcjonowanie jelit i metabolizm organizmu.

Jak zwiększyć SCFA w jelitach?

Najskuteczniejszym sposobem jest regularne spożywanie błonnika pokarmowego, zwłaszcza frakcji fermentujących, takich jak skrobia oporna, pektyny, beta-glukany, guma guar, czy oligosacharydy. Ważna jest różnorodność diety – im więcej różnych źródeł roślinnych, tym większa szansa na stabilną produkcję SCFA przez mikrobiotę jelitową.

Czy maślan jest najważniejszym SCFA?

Maślan odgrywa szczególną rolę, ponieważ stanowi główne źródło energii dla komórek nabłonka jelitowego i wspiera integralność bariery jelitowej. Nie oznacza to jednak, że pozostałe SCFA są mniej istotne – propionian i octan uczestniczą m.in. w regulacji metabolizmu glukozy, lipidów i sygnałów sytości.

SCFA a stan zapalny – czy naprawdę pomagają?

Badania sugerują, że SCFA mogą wspierać regulację reakcji zapalnej, zwłaszcza w obrębie jelit. Szczególnie maślan wykazuje zdolność do regulowania reakcji zapalnej. W praktyce oznacza to wsparcie naturalnych mechanizmów równowagi zapalnej organizmu, a nie działanie lecznicze, ponieważ efekt zależy od diety i mikrobioty.

SCFA a IBS – czy błonnik zawsze jest dobry?

U osób z zespołem jelita drażliwego gwałtowne zwiększenie podaży błonnika może nasilać objawy takie jak wzdęcia czy bóle brzucha. W praktyce klinicznej często stosuje się indywidualnie dobraną ilość i rodzaj błonnika, a czasem podejście stopniowe lub dietę low FODMAP.

Jakie produkty zwiększają produkcję SCFA?

Produkcję SCFA zwiększają przede wszystkim produkty bogate w błonnik pokarmowy fermentujący, który stanowi pożywkę dla bakterii jelitowych. Należą do nich m.in. warzywa (marchew, buraki, bataty), owoce (jabłka, gruszki, śliwki), rośliny strączkowe (fasola, groch, soczewica), pełnoziarniste produkty zbożowe (jęczmień, pszenica pełnoziarnista), płatki owsiane, a także źródła skrobi opornej, takie jak ziemniaki czy ryż. Korzystny wpływ na produkcję SCFA mają również orzechy, nasiona (siemię lniane, nasiona chia) oraz produkty fermentowane, które wspierają różnorodność mikrobioty jelitowej i sprzyjają stabilnej produkcji krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych.

Czy probiotyk zwiększa SCFA?

Probiotyki mogą wspierać mikrobiotę jelitową, ale same w sobie nie są źródłem SCFA. Aby bakterie jelitowe mogły produkować krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, potrzebują odpowiedniego paliwa w postaci błonnika i fermentujących węglowodanów obecnych w diecie.

Czy da się zbadać poziom SCFA?

Poziom SCFA można oznaczyć w specjalistycznych badaniach laboratoryjnych, najczęściej z próbek kału. Są to jednak analizy wykorzystywane głównie w badaniach naukowych lub w wybranych sytuacjach klinicznych, a nie rutynowe badania diagnostyczne.

Po jakim czasie dieta wpływa na SCFA i mikrobiotę?

Pierwsze zmiany w składzie mikrobioty i produkcji SCFA mogą pojawić się już po kilku dniach zmiany diety, jednak trwała adaptacja wymaga zwykle kilku tygodni regularnego sposobu żywienia. Kluczowa jest konsekwencja.

Czy suplementy z maślanem zastępują dietę?

Nie. Suplementy z maślanem sodu mogą być wsparciem w określonych sytuacjach, np. w przypadku stosowania żywienia pozajelitowego, ale nie zastępują diety bogatej w błonnik, która pozostaje podstawowym i najbardziej naturalnym sposobem wspierania produkcji SCFA w jelitach.

Może Cię zainteresować: Antykoncepcja a suplementy na jelita – maślan sodu, probiotyki i inne

Bibliografia:
[1] https://www.cambridge.org/core/journals/proceedings-of-the-nutrition-society/article/scfa-mechanisms-and-functional-importance-in-the-gut/6EC53433CF2A6B17F009D1B333C0BC59
[2] https://link.springer.com/article/10.1007/s00535-016-1242-9
[3] https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/nmo.13914
[4] https://pubs.rsc.org/en/content/articlelanding/2017/qx/d1fo02116h/unauth
[5] https://www.mdpi.com/2072-6643/14/16/3283
[6] https://www.frontiersin.org/journals/nutrition/articles/10.3389/fnut.2022.886902/full